Zelfmanagement is heel populair, maar wat betekent dit nu voor verpleegkundigen in de praktijk? Een antwoord op deze vraag is niet eenvoudig. Verpleegkundigen zoeken handvatten hoe ze patiënten hierbij kunnen ondersteunen. Met de zelfmanagementscholing krijgen ze die inzichten en oefenen ze daarmee.

Toe aan een nieuwe stap nadat ze vijftien jaar bij de mammapoli werkte, maakte verpleegkundig specialist Marieke Traa onlangs de switch naar de afdeling Revalidatiegeneeskunde en oncologische revalidatie. “Verpleegkundig specialist zijn past het beste bij mij. Naast de directe patiëntenzorg ook onderwijs geven aan bijvoorbeeld een patiëntenvereniging en consulent zijn. Bij oncologische revalidatie gaan we als multidisciplinair team veel in op de energiebalans van patiënten. De fysiotherapeut begeleidt patiënten in het verbeteren van hun kracht en conditie, de ergotherapeut op het gebied van energiemanagement en bij geestelijke vermoeidheid komt de maatschappelijk werker of neuropsycholoog in consult. Het is op deze afdeling mooi om te zien hoe iemand weer meer in evenwicht komt op fysiek én psychosociaal gebied.”

Waar wil je naartoe?

Marieke’s interesse in zelfmanagement bracht haar bij de pilottraining Zelfmanagement bij patiënten. Over de training dacht ze vooral in termen van gesprekstechnieken aanscherpen. “Toch heeft de training meer gedaan dan dat. Mijn blik op zelfmanagement is veranderd. Ik kijk nu veel meer naar wat een patiënt zelf wil veranderen. Stel hem bijvoorbeeld de vraag ‘wat maakt dat je je huidige situatie een 6 geeft, en waar wil jij zelf naartoe? Wat heb je daarvoor nodig?’”

Lachend zegt ze: “Ik heb weer echt moeten leren om niet te kijken naar oplossingen. In plaats daarvan een patiënt meer het woord te laten doen, met doorvragen, en als het ware even achterover leunen.” De reacties op haar houding waren positief. “Ik heb gemerkt dat patiënten dat prettig vinden. Bovendien kan het voorkomen dat je iets verkeerd interpreteert. Vaak merk je al dat een patiënt aan het denken wordt gezet tijdens het gesprek, bijvoorbeeld over zijn ziekteperceptie.” Acht op de tien patiënten bij de afdeling Oncologische Revalidatie kampen met vermoeidheid. Marieke probeert duidelijk te krijgen wat voor soort vermoeidheid, en wat dit voor problemen oplevert in de praktijk, bijvoorbeeld bij het oppakken van werk. “Ik vraag ze naar hun verwachtingen. Niet iedereen kijkt op dezelfde wijze naar ziekte. Dat is heel individueel. En die perceptie bepaalt ook voor een deel je verwachtingen.”

Coachende rol

“Wat de training me heeft gebracht, is dat mijn gesprekstechnieken nog meer aansluiten bij de revalidatiegeneeskunde. Het is niet meer ‘welke punten staan voor dit gesprek op de agenda’, maar waar legt de patiënt zelf de prioriteit om aan te werken om zich beter in evenwicht te voelen.”  Marieke is niet de enige die heel enthousiast is over de scholing Zelfmanagement bij chronische patiënten. “Deze eerste groep was heel bijzonder, ze waren echt gemotiveerd en open naar elkaar toe”, zegt Heleen Westland, projectleider Zelfmanagement. Volgens haar en Helga Kragten, senior opleider UMC Utrecht Academie, is er veel behoefte aan dit soort scholing. Heleen: “Verpleegkundigen hebben een meer coachende rol. Ze gaan samen met patiënten zoeken wat hen helpt om de chronische ziekte in het dagelijks leven in te passen. Dit is anders dan de expertrol die een verpleegkundige vaak aanneemt.”

In opdracht van Zorgpact Midden-Nederland zette het UMC Utrecht deze zelfmanagementscholing samen met de Hogeschool Utrecht op. “Wij hebben de scholing ontwikkeld vanuit een wetenschappelijke achtergrond. Deelnemers leren hun patiënt volgens een gestructureerde methode zelfmanagementvaardigheden aan. Het binnen het project ontwikkelde handboek voor zelfmanagementondersteuning helpt hen daarbij”, zegt Heleen die op dit onderwerp gaat promoveren.

Rollenspel

De scholing bestaat uit verschillende werkvormen. Naast veel met elkaar oefenen in rollenspellen, oefenen verpleegkundigen ook met een virtuele patiënt. In korte videoclips speelt een acteur met een verpleegkundige de stappen uit van de methode, bijvoorbeeld hoe je motivatie en vertrouwen van een patiënt kunt uitvragen. Persoonlijke feedback krijgen de deelnemers aan de hand van filmpjes die ze opsturen over hun eigen consult. 

Afgelopen december hebben tien verpleegkundigen meegedaan aan de pilot van de scholing. Helga: “Het zou geweldig zijn om de scholing vaker te geven, en ook te vertalen naar bijvoorbeeld het hbo-en mbo-onderwijs.” Heleen vervolgt enthousiast: “Aan ons zal het niet liggen, wij hebben de ambitie uitgesproken om door te gaan.”

Verder lezen?

Lees meer over onderwijs op umcutrecht.nl